Yapım İşlerinde Fiyat Farkı Hesaplama
Fiyat Farkı Hesaplama Genel Açıklama
İhale işlemleri gerçekleştiren ve kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemek amacıyla hazırlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 04/01/2002 tarihinde kabul edilerek 01/01/2003 tarihinde yürürlüğe girmek üzere 22/01/2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Yayımlanan 4734 sayılı Kanununda ihale işlemlerine ilişkin düzenlemelere yer verilmiş olup, kanun kapsamında ihale öncesi hazırlık süreci ve ihale sürecine ilişkin işlemler açıklanmıştır. Kamu İhale Kanunun da sözleşmenin imzalanmasına kadar olan bütün süreçler hüküm altına alınmıştır.
4734 sayılı Kanunun 46’ncı maddesinde bu kanun kapsamında gerçekleştirilen bütün ihalelerin bir sözleşmeye bağlanması gerektiği düzenlenmiştir. Yapılacak bu sözleşmelerin düzenlenmesi ve uygulanması ile ilgili esas ve usuller ise 05/01/2002 tarihinde kabul edilen ve 01/01/2003 tarihinde yürürlüğe girmek üzere 22/01/2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu ile belirlenmiştir.
İhale öncesi hazırlık sürecinde idarelerce 4734 sayılı Kanunun Yaklaşık maliyet başlıklı 9’uncu maddesinde yer alan “Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir.” hükmü çerçevesinde yaklaşık maliyet hesabı yapılmaktadır. Yapım işleri ihalelerinde yaklaşık maliyet hesabı ile ilgili detaylı düzenlemelere “Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği”nde yer verilmiştir. Bu düzenlemeler çerçevesinde hesaplanan yaklaşık maliyet sözleşmenin imzalanmasına kadar olan süreçlerde önemli bir role sahiptir.
İhale öncesi hazırlık sürecinde hazırlanan yaklaşık maliyet ekonomik açıdan en avantajlı teklifin belirlenmesine doğrudan etki etmektedir. Hazırlanan yaklaşık maliyetler genel olarak ihale tarihinde geçerli olan maliyeti gösterdiğinden sözleşme yapılması sonrasında, sözleşme sürecinde ortaya çıkabilecek ve maliyeti etkileyebilecek piyasa fiyat değişiklikleri nedeniyle idarenin ve yüklenicinin korunması amacıyla fiyat farkı düzenlemeleri yapılmıştır. Fiyat farkı düzenlemelerinin temel amacı ise, sözleşme taraflarını (idare ve yüklenici) piyasada oluşabilecek enflasyon/deflasyon risklerinden koruyarak yüklenici tarafından ihale tarihi itibari ile teklif ettikleri bedeli sözleşme sürecindeki piyasa koşullarına uyumlaştırmaktır.
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun “Fiyat farkı verilebilmesi” başlıklı 8’inci maddesinde “Sözleşme türlerine göre fiyat farkı verilebilmesine ilişkin esas ve usulleri tespite Kamu İhale Kurumunun teklifi üzerine (Değişik ibare: 02/07/2018-KHK-700/140 md.; yürürlük:09/07/2018) Cumhurbaşkanı yetkilidir”. düzenlemesi yer almaktadır. (09/07/2018 tarihinde yürürlüğe giren değişiklik öncesinde Kamu İhale Kurumunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkiliydi)
Bu çerçevede 4735 sayılı Kanunun anılan maddesine dayanılarak yapım işlerinde uygulanmak üzere fiyat farkına ilişkin esaslara 31.08.2013 tarih ve 28751 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 27.06.2013 tarih ve 2013/5217 nolu Bakanlar Kurulu kararı ekinde yer verilmiştir.
Yapım işlerinde uygulanacak fiyat farkına ilişkin esaslarda 24.02.2022 tarih ve 31760 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 23.02.2022 tarih ve 2022/5202 nolu Cumhurbaşkanı kararı ile bir takım yapısal değişiklikler yapılmıştır. Mevcut durumda 2013/5217 nolu Bakanlar Kurulu kararı ekinde yer alan esaslar ve bu esaslarda değişiklikler yapan 2022/5202 nolu Cumhurbaşkanı kararı ekinde yayımlanmış olan değişiklikler uygulanmaktadır.
Fiyat farkı uygulama esaslarının amacı, 4734 sayılı kanunun 2.maddesinde yer verilen idareler tarafından sözleşmeye bağlanan yapım işlerinde uygulanacak fiyat farkı hesabına ilişkin usul ve esasların belirlenmesidir. Burada özellikle 4734 sayılı Kanun kapsamında ihale edilmiş ve 4735 sayılı Kanun kapsamında sözleşmeye bağlanmış işlere yönelik olması gerektiğine ilişkin bir kısıtlama yapılmadığına dikkat edilmesi gerekmektedir.
Hakediş, sözleşmesi imzalanmış ve uygulaması başlatılmış proje için, sözleşmede belirlenen aralıklarla, yapılan iş miktarı karşılığında yükleniciye ödenen bedel olup, fiyat farkı hesaplamaları hakedişlere bağlı yapılmaktadır.
Fiyat farkı esasları ihaleyi yapan idare tarafından ihale aşamasında hazırlanarak, ihale dokümanı kapsamında sözleşme tasarısına yer verilir. İhalenin sonuçlanması ve ihalenin ekonomik açıdan en avantajlı olarak belirlenen istekli üzerine bırakılarak ihale süreçlerinin tamamlanmasından sonra ihale üzerinde kalan istekli ile idare arasında sözleşme tasarısının ilgili kısımlarına yüklenici bilgileri yazılarak sözleşme hazırlanır ve hazırlanan bu sözleşme, sözleşme tarafı olan idare yetkilisi (İhale yetkilisinin adı, soyadı ve görevi yazılacak) ve yüklenici temsilcisi tarafından (Yüklenicinin tüzel kişi olması halinde yetkili temsilcisinin veya vekilinin adı-soyadı yazılacak, temsile yetkili olduğuna dair belge sözleşme ekine konulacaktır) imzalanır.
Hazırlanan sözleşmelerde idare ve yüklenici bilgileri, işin adı, işin yapılacağı yer, niteliği, miktarı, sözleşmenin bedeli, işe başlama ve bitirme tarihi, teminata ilişkin hükümler, ödeme yeri ve şartları, ceza uygulamaları ve oranları, iş programı, fiyat farkı, kabul işlemleri gibi konulara yer verilmektedir.
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun sözleşme türü başlıklı 6’ncı maddesinde yapım işlerinde;
- Uygulama projeleri ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak, işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden anahtar teslimi götürü bedel sözleşme,
- Ön veya kesin projelere ve bunlara ilişkin mahal listeleri ile birim fiyat tariflerine, idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekli tarafından teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden birim fiyat sözleşme,
- Niteliği itibarıyla iş kalemlerinin bir kısmı için anahtar teslimi götürü bedel, bir kısmı için birim fiyat teklifi alma yöntemleri birlikte uygulanmak suretiyle gerçekleştirilen ihaleler sonucunda karma sözleşme, düzenleneceği hüküm altına alınmıştır.
Özetle yapım işlerinde sözleşmeler;
- Anahtar teslimi götürü bedel sözleşme,
- Birim fiyat sözleşme,
- Karma sözleşme (Anahtar teslimi götürü bedel+ Birim fiyat sözleşme)
olmak üzere üç türde yapılabilmektedir.
Sözleşme türlerinin önemi özellikle düzenlenecek olan hakedişlerde dolayısıyla da fiyat farkı hesaplamaları bakımından birtakım farklılıklarla ortaya çıkmaktadır.
Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşmenin “Ödeme yeri ve şartları” başlıklı 11’inci maddesinde; Hakediş raporları, bu Sözleşmenin eki olan Yapım işleri Genel Şartnamesinde düzenlenen esaslar çerçevesinde, kanuni kesintiler de yapılarak her ayın ilk beş iş günü içinde düzenlenir. Hakediş raporları yüklenici veya vekili tarafından imzalanıp idareye verildiği tarihten başlamak üzere İdarece en geç otuz gün içinde onaylandıktan sonra otuz gün içinde tahakkuka bağlanarak on beş gün içinde ödenir.
Sözleşmenin eki olan Yapım işleri Genel Şartnamesinin Sekizinci Bölümünde ise hakediş raporları; geçici hakediş raporları ile kesin hakediş raporu ve hesap kesilmesi olmak üzere iki ayrı rapor şeklinde düzenlenmiştir.
Fiyat Farkı Hesaplama
Yapım işleri ihalelerinde ihale dokümanında fiyat farkı hesaplanmasına ilişkin düzenlemeye yer verilmiş olması durumunda, fiyat farkı hesabı Esasların “Fiyat farkı hesabı” başlıklı 5’inci maddesindeki formüle göre yapılmaktadır. 26/03/2022 tarihinde yürürlüğe giren 5202 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile birlikte ihale ilanı bu tarihten sonra olan yapım işlerinde, işin niteliğine ve işte kullanılan girdilere uygun biçimde sabit katsayılar ile bu katsayıların toplamının bire (1.00) eşit olacak şekilde belirlenmesi ve belirlenen her sabit katsayı için hesaplamaya esas endeksin belirlenmesi zorunlu olduğundan hesaplama yöntemi olarak ağırlık oranlarını temsil eden sabit katsayılara göre yapılan yöntemin kullanılması gerekir.
Diğer malzemelerin ağırlık oranını temsil eden sabit katsayı (b6) ile genel endeks fiyat farkı hesaplama yöntemi 28/12/2022 tarihli ve 2022/DK.D-469 sayılı Kurul Kararına konu olan sözleşmeler ile ihale dokümanında fiyat farkı hesabı öngörülmeyen ancak esasların 9’uncu maddesindeki düzenlemeler çevresinde hesaplama yapılması durumunda kullanılabilmektedir.
Fiyat Farkı Hesaplama Formülü
Fiyat farkı hesabında F = An x B x (Pn - 1 ) formülü uygulanmaktadır.
Formülde yer alan değişkenlerden;
Pn: Hakedişte, fiyat farkı hesabında kullanılan temel endeksler ve güncel endeksler ile girdilerin ağırlık oranlarını temsil eden sabit katsayıların aşağıdaki formüle uygulanması sonucu bulunan katsayıyı ifade etmekte olup, temel olarak,
Pn = [a x In/Io + b1 x Çn/Ço + b2 x Dn/Do + b3 x AYn/AYo + b4 x Yn/Yo + b5 x Kn/Ko + b6 x Gn/Go + c x Mn/Mo] formülü ile hesaplanmaktadır.
Pn formülünde yer alan ve (o) ile gösterilenler temel endeks, (n) ile gösterilenler güncel endeks değerlerini, çarpım konumundaki a, b1, b2, b3, b4, b5, b6 ve c katsayıları ise ihale dokümanında yer verilen girdilerin ağırlık oranlarını temsil eden sabit katsayılarını ifade etmektedir.
F: Fiyat farkını (TL),
An: İlk geçici hakedişte (n=1) olmak üzere (n) inci hakedişte; birim fiyatlı işlerde uygulama ayında gerçekleşen iş kalemleri ve ihzarat miktarlarının sözleşme birim fiyatlarıyla çarpılması sonucu bulunan tutarı (TL), anahtar teslimi götürü bedel işlerde ise uygulama ayında gerçekleşen ilerleme yüzdesiyle sözleşme bedelinin çarpılması sonucu bulunan tutardır (TL). Diğer bir ifade ile An değeri uygulama ayındaki fiyat farkı hesabına esas hakediş tutarıdır.
B: 0,90 sabit katsayısını, ifade eder.
Fiyat Farkı Formülünde Yer Alan Ağırlık Oranı Katsayıları
Esasların 5’inci maddesinde yer verilen ve fiyat farkı katsayısı olan Pn değerinin hesaplanasında dikkate alınan ve işin niteliğine uygun girdilerin ağırlık oranlarını temsil eden sabit katsayılardan;
a: İşçilik ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b1: Metalik olmayan diğer mineral ürünlerinin ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b2: Demir ve çelik ürünlerinin ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b3: Akaryakıtın ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b4: Diğer katı veya sıvı yakıtların ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b5: Ağaç ve mantar ürünlerinin ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
b6: Diğer malzemelerin ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı,
c: Makine ve ekipmana ait amortismanın ağırlık oranını temsil eden sabit katsayıyı, ifade eder.
Yapım işlerinde uygulanacak fiyat farkına ilişkin esaslara göre bu sabit katsayıların idare tarafından, işin niteliğine ve işte kullanılan girdilere uygun biçimde toplamı bire (1.00) eşit olacak şekilde belirlenerek ihale dokümanında gösterilmesi zorunludur.
Yapım işleri ihalelerinde işin niteliği ve işte kullanılan girdilerin (rayiçler) yaklaşık maliyet ile ilgili olduğu hususu dikkate alındığında, doğru bir uygulama için ağırlık oranlarının yaklaşık maliyet içerisindeki toplam tutarlarının hesaplanarak, hesaplanan bu tutarların toplam yaklaşık maliyet içerisindeki oranlarının belirlenmesi gerekir.
AMP Danışmandan Fiyat Farkı Hesaplama Hizmeti Neden Alınmalıdır?
Fiyat farkı hesaplamalarında ki en önemli husus hesaplamaların ihale dokümanı ve Esaslara uygun olarak yapılmasıdır. İhale dokümanı ve esaslara uygun yapılmayan hesaplamalar sonucunda idarelerin veya yüklenicilerin maddi kayıpları oluşmaktadır. Bu durum beraberinde taraflara sorumluluklar yüklemektedir.
Örneğin, T.C. Sayıştay Başkanlığının 20.10.2022 tarih ve 878 numaralı daire kararında aşağıda belirtildiği üzere fiyat farkı hesabının hatalı yapılması nedeniyle kamu zararına neden olunmuştur. Söz konusu kamu zararı tutarının tahsili yapılmıştır.
“Sorgu konusu olay ve mevzuat birlikte değerlendirildiğinde idareden kaynaklanan nedenlerle süre uzatımı verilerek iş bitim tarihinin uzatılması nedeniyle fiyat farkı hesaplamasında sözleşme ve Kararname hükümlerine göre temel endeks olarak iş bitim tarihinin içinde bulunduğu aya ait endeks alınması gerekirken ihalenin yapıldığı aydan önceki aya ait endeksin, güncel endeks olarak ise revize iş programına göre işin gerçekleştirilmesi gereken aya ait endeksin alınması gerekirken revize iş programına göre işin gerçekleştirildiği aydan önceki aylara ait endekslerin alınması sonucu … TL kamu zararına neden olunmuştur.“
Fiyat farkı hesaplamaları nedeniyle tarafların maddi kayıpların önlenmesi ile sorumluluklarının bertaraf edilmesi amacıyla fiyat farkı hesaplama hizmetinin alınması önemli bir ihtiyaç olmaktadır.
AMP Danışman olarak, AMP Yazılımın 30 yılı aşkın bir süredir geliştirmiş olduğu profesyonel mühendislik programlarıyla fiyat farkı hesaplama hizmeti veriyoruz.
Bu hizmet kapsamında fiyat farkı hesaplamaları ile ilgili her türlü sorununuza çözüm üretiyor, hesapları en doğru şekilde profesyonel mühendislik programlarımız ile yapıyoruz.
Hesap ve sonuç raporları sektörde kabul görmüş, Türkiye’nin önde gelen uzmanları tarafından titizlikle hazırlanmaktadır.